در این بخش از سایت تالاب با شناخت بیشتر بیماری دمانس یا زوال عقل در علم پزشکی و روانپزشکی آشنا میشوید.
این کارها زوال عقل را به تعویق می اندازند. دانشمندان معتقدند فعال نگهداشتن مغز طی زندگی هم در حیطه شغلی و هم با استفاده از سرگرمیهای محرک، میتواند زوال عقل را تا 9 سال عقب بیندازد.
پزشکان مدتهاست بر این باورند آموزش مغز در سالمندی مانع از ابتلا به زوال عقل میشود اما این نخستین بار است که فعالیت ذهنی در سالهای جوانی به عنوان اثری مهم در تاخیر بروز این اختلال عنوان شده است.
در مطالعهای که روی دو هزار نفر انجام شد، مؤثرترین سرگرمیها شامل مطالعه، داشتن زندگی اجتماعی فعال و استفاده از رایانه به طور منظم گزارش شدند.
«دکتر پراشانتهی وموری» رهبر ارشد این مطالعه از «کلینیک مایو» در مینهسوتا، معتقد است این یافتهها به کاهش اپیدمی زوال عقل قریبالوقوع کمک میکند.
اختلال مزمن و گاهی حاد فرایندهای روانی به علت بیماری عضوی مغز، که با تغییر شخصیت و موقعیتناشناسی و اختلال در حافظه و داوری و اندیشه همراه است. شایعترین نوع دمانس، زوال عقل سالخوردگی یا آلزایمر است. از دیگر عوامل ایجاد دمانس میتوان به سکته مغزی، دلیریوم ناشی از توکسیک شدن بدن در اثر مواد مخدر و روانگردان و بیماریهای ناشایع ولی معروف مانند جنون گاوی اشاره نمود.
طبق تعریف، دمانس عبارت است از تخریب پیش رونده کارکردهای شناختی که در زمینهای از هشیاری کامل (بدون وجود دلیریوم بسته به نوع عامل آن) بروز میکند. دمانس از علائم بیماری و به صورت مجموعهای از عملکردیهای بد بالینی شامل اختلالاتی در حافظه، اختلال زبان، تغییرات روانشناختی و روانپزشکی، و مختل شدن فعالیتهای روزمره تظاهر مییابد. امروزه حدود ۱۲ میلیون نفر در جهان دمانس دارند و انتظار میرود که این تعداد در سال ۲۰۴۰ به ۲۵ میلیون برسد.
محققان سازمان جهانی آلزایمر (ADI) در گزارش سال 2015 خود در لندن پیش بینی کردند که شمار بیماران مبتلا به زوال عقل یا دمانس (dementia) در جهان تا سال 2050 سه برابر و به 131.5 میلیون نفر برسد.[۱] در انگلستان حدود ۶۳۷ هزار نفر نشانگان دمانس دارند و هزینه سالیانه مراقبت از آنها ۱۷ میلیارد پوند (۷/۱۸ میلیارد یورو، ۷/۲۴ میلیارد دلار) است، که بیشتر از بیماریهای قلبی (۴ میلیارد پوند)، سکته مغزی (۳ میلیارد پوند) و سرطان (۲ میلیارد پوند) است.
شایعترین نوع دمانس آلزایمر نام دارد که ۵۰٪ تا ۶۰٪ بیماران مبتلا به دمانس را شامل میشود. از سایر انواع دمانس میتوان از دمانس عروقی، دمانس ناشی از ضربه سر، دمانس وابسته به الکل، دمانس وابسته به انواع اختلالات حرکتی نظیر بیماری هانتینگتون و بیماری پارکینسون و دمانس ناشی از ایدز(HIV) نام برد.
به طور کلی تشخیص دمانس بر اساس معاینه بالینی بیمار، از جمله معاینه وضعیت روانی و اطلاعات به دست آمده از خانواده، دوستان و غیره صورت میگیرد. بعضی از خصوصیات مشترک بین انواع دمانسها عبارتند از:
شخصیت
تغییرات در شخصیت افراد مبتلا به دمانس به خصوص برای خانواده فرد ناراحتکنندهاست. خصوصیات شخصیتی فرد ممکن است در اثر دمانس تشدید شود. در ضمن فرد مبتلا به دمانس ممکن است درون گرا شود و اهمیتی به تأثیر رفتار خود بر دیگران ندهد.
توهمات و هذیانها
حدود ۲۰ تا ۳۰٪ بیماران مبتلا به دمانس (در درجه اول بیماران مبتلا به آلزایمر) دچار توهم میشوند و ۳۰ تا ۴۰ ٪ آنها هذیان دارند که عمدتاً از نوع پارانوئید یا گزند است که عمدتاً ماهیت نامنظم دارد
خلق
افسردگی و اضطراب تقریباً در ۴۰ تا ۵۰ ٪ بیماران مبتلا به دمانس نشانه عمدهای به حساب میآید بیماران مبتلا به سایکوز همچنین ممکن است بدون عامل بر انگیزنده آشکار خنده یا گریه بیمارگون از خود نشان بدهند.
تغییرات شناختی
در بیماران مبتلا به دمانس علاوه بر زبان پریشی، کردار پریشی، نشناسی (agnosia) نیز شایع است. همچنین حملات تشنجی، تظاهرات عصبی غیر معمول، رفلکسهای ابتدایی مانند چنگ زدن و مکیدن نیز در این گونه افراد مشاهده میشود.
واکنش بحرانی
توانایی بیماران مبتلا به دمانس در نگرش انتزاعی کاهش مییابد.
انواع دمانس
آلزایمر
در تشخیص دمانس نوع آلزایمر علاوه بر وجود اختلال حافظه، وجود یکی دیگر از اختلالات شناختی که در قبل ذکر شد الزامی است. همچنین این بیماری باید در عملکرد اجتماعی و شغلی فرد اختلال ایجاد کند.
دمانس عروقی
علایم عمومی آن مشابه دمانس نوع آلزایمر است با این تفاوت که شواهد بالینی و آزمایشگاهی مبنی بر دلایل عروقی در مورد آن موجود است. در ضمن معمولاً سیر نزولی و پله پله در دمانس عروقی شایعتر از نوع آلزایمر است.
دمانس ناشی از سایر اختلالات طبی عمومی
شش علت اصلی که DSM از آنها نام برده شدهاست شامل:
بیماری HIV ۲)
ضربه سر
بیماری پارکینسون
بیماری هانتینگتون
بیماری نیمن پیک
بیماری کروتزفلد – ژاکوب
در ضمن ردیف هفتمی نیز به درمان گر اجازه میدهد سایر اختلالات غیر روانی منجر به دمانس را در آن جای دهد. دمانس پایدار ناشی از مصرف مواد: مواد متداولی که میتواند منجر به دمانس شود در DSM از آن نام برده شده شامل موارد زیرمی شود:
الکل
مواد استنشاقی
داروهای رخوت زا، خواب آور، ضد اضطراب
سایر موارد
در دمانس ناشی از الکل تشخیص افتراقی با سندرم کورساکوف و سنجش میزان تیامین ضروری است.
سببشناسی دمانس
بیماری آلزایمر: تا کنون چندین علت احتمالی برای بیماری آلزایمر ذکر شده که برخی از آنها عبارت است از:
پروتئینهای آمیلوئیدی
در بیماری آلزایمر ساختارهای پروتئینی کروی شکلی در خارج نورونهای برخی مناطق مغز و ساختارهای پروتئینی رشتهای در جسم سلولی نورونها، تشکیل میشود. این ساختارهای پروتئینی که به آنها اجسام آمیلوئیدی گفته میشود، در اثر برخی تغییرات در پروتئین سلولهای عصبی وبهم خوردن تعادل و تغییر در میزان و یا ساختار پروتئینهای پرسینیلین، آپولیپوپروتئین E، سینوکلئین، و پپتید آمیلوئیدبتا ایجاد میشود.
یکی از مهمترین پروتئینهایی که در ایجاد آلزایمر نقش دارد، پروتئین پیشساز آمیلوئید (APP) نام دارد. این پروتئین در سلولهای دستگاه عصبی موجود است و در اتصال سلولها به هم، تماس سلولها و اتصال به ماتریکس خارج سلولی و اسکلت سلولی نقش دارد. پروتئین APP به وسیلهٔ سه نوع آنزیم پروتئولیتیک پردازش میشود. آنزیمهای آلفا، بتا و گاما- سکرتاز، به ترتیب پروتئین APP را در اسیدهای آمینه ۶۷۸، ۶۷۱ و ۷۱۱برش میدهند.
با اثر آنزیمهای گاما و بتا سکرتازبلا بر پروتئین APP، به ترتیب، پپتیدهایی به نام آمیلوئیدبتا۴۰ (دارای ۴۰ اسید آمینه)وآمیلوئیدبتا۴۲ (دارای ۴۲ اسیدآمینه) ایجاد میشوند. در حالت عادی مقدار این قطعات در سلولها کم است و بهسرعت تجزیه میشود؛ اما اگر در پروتئوم سلولهای عصبی این تعادل برهم بخورد و مقدار این قطعات افزایش یابد، ساختارهای پروتئینی کروی و درنتیجه آلزایمر ایجاد میشود. در بیماران مبتلا به سندروم داون (تریزومی ۲۱) میزان بیان پروتئین APP افزایش مییابد و علائمی شبیه آلزایمر مشاهده میشود که ممکن است به علت افزایش مقدار پپتید آمیلوئید بتا۴۲ باشد؛ زیرا ژن پروتئین APP بر روی کروموزوم ۲۱ قرار دارد.
ژنهای E۴ چند گانه
در یک مطالعه مشخص شد که افرادی که یک نسخه از ژن E۴ را دارند سه برابر بیش از کسانی که فاقد این ژن هستند دچار بیماری آلزایمر میشوند.
نوروپاتولوژی
مشاهده نورو آناتومیک مغز بیمار مبتلا به آلزایمر با چشم غیر مسلح آتروفی منتشر به همراه پهن شدن شکنجهای قشری و اتساع بطنهای مغز را نشان میدهد. یافتههای میکروسکوپیک کلاسیک نیز از بین رفتن نورونها، وجود پلاکهای پیری و از بین رفتن سیناپسها را نشان میدهد.
نوروترانسمیترها
نوروترانسمیترهایی که بیش از همه در بیماری آلزایمر دخیل شناخته شدهاند استیل کولین و نوراپی نفرین هستند که ظاهراً هر دوی آنها در بیماران آلزایمری، فعالیت کمتری دارند.
مسمومیت با آلومینیوم
سطح بالای آلومینیوم در مغز برخی از بیماران مبتلا به آلزایمر یافت شدهاست اما این موضوع یک عامل سببی عمده به حساب نمیآید.
دمانس عروقی
علت اولیه دمانس عروقی بیماری عروقی چند گانه مغزی است که به بروز الگوی دمانس میانجامد. این بیماری در مردها بیشتر است و عمدتاً عروق مغزی کوچک و متوسط را گرفتار میکند.
بیماری پیک:
بر خلاف توزیع آهیانه – گیج گاهی یافتههای پاتولوژیک در آلزایمر در این بیماری پیک آتروفی بیشتر در ناحیه پیشانی_گیج گاهی مشاهده میشود در این ناحیه همچنین فقدان نورونی و وجو اجسام نورونی پیک نیز مشاهده میشود. علاوه بر آن چه که ذکرشد بیماری جسم لوی، بیماری هانتینگتون، بیماری پارکینسون، عفونت HIV و همچنین ضربه سرکه به سندرم مستی مشت زن معروف است میتواند منجر به دمانس شود.
تشخیص افتراقی دمانس
علل شایع اختلالهای شناختی در افراد مسن عبارتند از:
– آغاز یا تشدید نارسایی قلب
– داروهای تجویزی، بهویژه داروهای ضد پارکینسون وسایر داروهای با خواص آنتی کلینرژیک
– الکل
– هیپوکسی یا ایسکمی عروق مغز
– عفونتهای گوش، پوست، ریه و دستگاه ادراری
سایر عللی که ازشیوع کمتر برخوردارند، عبارتند از:
– افسردگی شدید که دمانس را تقلید میکند
– کم خونی شدید در افراد بسیار مسن
– کمبود ویتامین B۱۲ فولات
– هیپوتیروییدیسم
– تومورهای مغزی با رشد تدریجی
– نارسایی کلیوی
– هیدروسفالی ارتباطی
– سیفلیس
– هیدروسفالی فشار معمولی علاوه بر عوامل بالا ممکن است بیمار دچار پیری طبیعی شده باشد که با عدم تداخل قابل ملاحظه در رفتار اجتماعی وشغلی با دمانس قابل افتراق است. همچنین دلیریوم با شروع حاد، دوره کوتاه، تشدید شبانه علائم از دمانس قابل تمایز است. ضمن این که نباید احتمال اختلالات ساختگی یا تمارض را از نظر دور داشت.
درمان دمانس
درمانهای روانی – اجتماعی:
درمان رفتاری – شناختی در بیماران دچار دمانس خفیف تا متوسط برای غلبه بر «تفکر فاجعهنگر» (که در آن به تمام سختیها بهعنوان یک فاجعه نگاه میشود) مفید به نظر میرسد. «قالببندی مجدد شناختی» میتواند در ایجاد راهبردهای کنار آمدن با مشکل در مراقبین بیماران نقش داشته باشند و ممکن است از رویکردهای حل مشکل یا مداخلات گروههای حمایتی برای آنها مؤثرتر باشند.
مطالعات موردی روی درمان رفتاری – شناختی در بیماران دچار دمانس نشان دادهاند که چگونه یک رویکرد مبتنی بر فرد میتواند به تخفیف ترس از این که دیگران تشخیص را بفهمند، به کاهش افت سریع تواناییها، پرهیز از رفتار خجالتآور در جامعه، و جلوگیری از حذف نقش بیمار در برنامهریزی مراقبتها کمککننده باشد.
تکنیکهای مورد استفاده شامل ترکیبی از واقعیتگرایی، راهبردهای حافظه، و بازسازی مجدد هستند. یکی از مشکلات اساسی در مورد افراد مبتلا به دمانس احساس از خود گذشتگی مراقب نسبت به بیمار است که منجر به احساس تنفر نسبت به خود و بیمار میشود. امروزه با کتابهایی که مخصوص این گروه از پرستاران و افراد خانواده نوشته شده و همچنین روان دروانیهای حمایتی و مشاورههای مستمر سعی در کاهش این گونه موارد است.
درمان دارویی:
در زیر نمونهای از درمان دارویی برای استفاده روزانه حالتهای مختلف دمانس آمدهاست:
برای آژیتاسیون خفیف
ترازودون ۳۰۰-۵۰ میلیگرم بنزودیازپینها، مانند لورازپام ۴-۵/۰ میلیگرم کلومتیازول تا ۳ کپسول (۱۵-۵ میلیلیتر مایع) مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین، مانند سیتالوپرام ۲۰-۱۰ میلیگرم و سرترالین ۱۰۰ میلیگرم همچنین والپروات سدیم۲۵۰ میلیگرم تا ۱ گرم، کاربامازپین ۳۰۰-۵۰ میلیگرم، مهارکنندههای کولیناستراز (بهویژه ریواستیگمین ۶-۵/۱ میلیگرم در دمانس اجسام لوی)، پرومازین ۱۰۰-۲۵ میلیگرم را در نظر بگیرید
برای آژیتاسیون شدید یا در صورت وجود سایکوز
کوئتیاپین ۲۰۰-۲۵ میلیگرم ریسپریدون ۲-۵/۰ میلیگرم الانزاپین ۱۰-۵/۲ میلیگرم آریپیپرازول ۱۵-۵ میلیگرم در صورت وجود علایم افسردگی مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین مانند سیتالوپرام ۲۰-۱۰ میلیگرم و سرترالین ۱۰۰ میلیگرم میرتازاپین ۴۵-۱۵ میلیگرم
راههای پیش گیری از دمانس
فعالیتهای فکری و بکاربردن قوهٔ حافظه از بیماری الزایمر پیشگیری میکند:
براساس یافتههای دانشمندان دانشگاه Cleveland در اوهایو افرادی که از نظر جسمی و فکری فعال هستند به مراتب کمتر از دیگران در معرض بیماری خطرناک الزایمر قرار میگیرند. در یک مطالعه بر روی ۱۹۲ نفر بیمار و ۳۵۸ نفر از افراد سالم این نتیجه بدست آمده که زندگی ساکت و بدون فعالیت جسمی و فکری باعث کمکاری و ناسالم ماندن مغز گردیده و در افرادی که آمادگی مبتلاشدن به بیماری الزایمر را دارند بروز بیماری را سرعت میبخشد. این محققین عقیده دارند که مغز هم مانند اعضای دیگر بدن به ورزش و فعالیت نیاز دارد و بکارنگرفتن آن باعث از بین رفتن قدرت تفکر میشود تقویت حافظه فقط با خواندن کتاب و فکرکردن امکانپذیر نیست بلکه معاشرت با دیگران، مسافرت، آموختن زبانی جدید، حفظ کردن شعر، آموختن موسیقی و غیره میتواند در این مورد مؤثر باشد.
مصرف گوشت ماهیهایی چون قزل آلا و ماهی ساردین، بادارا بودن اسید چرب امگا ۳ خطر ابتلا به الزایمر را کاهش میدهند.
رژیم غذایی مدیترانهای از ابتلا به آلزایمر پیشگیری میکند:
یک مطالعه نشان میدهد مصرف رژیم غذایی مدیترانهای خطر ابتلا به آلزایمر را بطور چشمگیری کاهش میدهد. در این تحقیق محققان رژیم غذایی و وضعیت سلامتی ۲۲۰۰نفر را در مدت بیش از چهار سال بررسی کردند. طبق این مطالعه هر چه افراد بیشتر این نوع تغذیه را رعایت کنند کمتر احتمال دارد به آلزایمر مبتلا شوند. به گفته متخصصان آلزایمر، این تحقیق شواهد دیگری در فواید تغذیه سالم در پیشگیری از ابتلا به این بیماری ارایه میکند. عموماً از رژیم غذایی مدیترانهای به عنوان تغذیهای سالم یاد میشود. این رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات و غلات، مقداری ماهی و مقدار بسیار کمی لبنیات و گوشت است.
زردچوبه در درمان و پیشگیری از بیماری آلزایمر مؤثر است.
براساس تحقیقات جدید، مصرف سیب در کاهش ابتلا به بیماری آلزایمر نقش مفیدی دارد
مطالب مرتبط :
20 راه موثر برای پیشگیری از ابتلا به آلزایمر
پیشگیری از ابتلا به آلزایمر با خوردن این خوراکی ها
آلزایمر چیست و چگونه آغاز می شود ؟