واژه ماهگرفتگی، قدمتی به طول تاریخ بشریت دارد. در زمانهایی كه بسیاری از بیماریها و تغییرات بدنی و پوستی دلایلی ناشناخته داشت و با هالهای از خرافات و تصورات پوشیده شده بود، ایجاد لكههایی به رنگ سرخ تیره یا شرابی را با تغییرات ماه مرتبط میدانستند. درواقع چنین تصور میشد كه مادران چنین كودكانی در بارداری هنگام پدیده «خسوف یا ماه گرفتگی» به ماه نگاه كردهاند یا دست بر شكم خود گذاشتهاند که نقطهای از بدن جنین دچار «ماه گرفتگی» شده است.
گاهی هم این تغییر پوستی بهدلیل نفرین یا لعنت ساحران و گاه نیز ناشی از جای منقار لكلكهایی تصور میشد كه كودك را از پس گردن گرفته و از بهشت به زمین و نزد والدینش آورده بودند. درواقع تمامی این تصورات باطل و بدون منطق بوده و این تظاهرات پوستی ناشی از «اختلالات مویرگها» هستند و بس.
دكتر داریوش دائر متخصص پوست شما را با توضیحات كاملی راهنمایی كرده است. این مطلب را ازدست ندهید.
علت ایجاد این ضایعات پوستی اختلالات ژنتیك در شكلگیری عروق زیرپوستی است. والدین این كودكان معمولا علائمی از اختلالات پوستی ندارند و الزامی ندارد كه مثلا پدر یا مادری خود این مشكل را داشته باشد تا فرزندی مبتلا از آنها متولد شود. از نظر ظاهری این اختلالات عروقی عموما صورت بیمار را درگیر میکند، گرچه احتمال درگیری هر نقطهای از بدن نیز وجود دارد. میزان بروز بیماری بین یک تا دو درصد است. در ناحیه صورت انتشار ضایعات در مسیر عصب سه قلو است كه وظیفه عصبرسانی به صورت را دارد و بالا و دور چشم، بالای گونه و لب و فك پایینی را درگیر میکند.
همچنین گستردگی ضایعات میتواند تا مخاط لبها و لثهها نیز برسد. ضایعات ابتدا به رنگ صورتی كمرنگ است ولی تدریجا و با گذشت زمان رنگ آنها پررنگتر شده و ممكن است این رنگ ثابت بماند یا در ناحیه تنه یا دستها كمرنگتر شود. در ناحیه صورت، لكهها بهتدریج ضخیمتر میشوند و برجستگیهای بادكنكی شكل عروقی و دیگر اختلالات عروقی نیز ظاهر میشوند و کمکم منطقه درگیر بزرگتر و زمخت میشود. استخوانها بزرگتر از سمت مقابل شده و دندان درآوردن نیز زودتر رخ میدهد و اگر گستردگی ضایعات به اندامهای بیمار (دستها یا پاها) رسیده باشد، این اعضا ممكن است بزرگ و ضخیم و بدشكل نیز شوند.
لكههای سالمونی و موقت
لكههای شرابیرنگ و دائم
ماهگرفتگی چطور تشخیص داده میشود؟
باید این نكته را ذكر كرد كه برخی حالات لكههای شرابیرنگ صورت همراه درگیری یكطرفه عروق صورت و بافت مغز و چشم است كه با حملات تشنجی و بروز آب سیاه در چشم همراه میشود و از آن باعنوان «سندرم استورج-وبر» یاد میشود که اهمیت تشخیصی و درمانی بسیاری دارد. باید تا قبل از بروز ضایعات مغزی و چشمی در اسرع وقت به آن رسیدگی شده و درمان آغاز شود. برای تشخیص این ضایعات دیدن شكل ظاهری ضایعات معمولا كافی است و بهندرت در برخی موارد برای تشخیص «ماهگرفتگی» از دیگر ضایعات عروقی انجام «آنژیوگرافی داپلر» ضرورت پیدا میكند.
درمان و رویكرد درمانی این ضایعات پوستی اهمیت بسیاری دارد. این ضایعات پوستی در صورتی كه از گروه لكههای سالمونی باشند به خودی خود و اغلب طی زمانی كمتر از یك سال بعد از تولد كودك از بین میروند، ولی در مواردی وجود لكههای شرابیرنگ و بهخصوص مواردی كه شامل بالا و پایین چشم و حملات تشنجی در نوزاد وجود دارد باید هرچه سریعتر و بدون از دست دادن زمان شروع به درمان كودك کرد تا قبل از تاثیر اختلال مویرگی بر رشد ناحیه گرفتار صورت یا بدن یا مغز، مشكل برطرف شود. درمان انتخابی و ترجیحی این ضایعات، لیزری اختصاصی بهنام لیزر پی دی ال است كه با ساطع كردن نوری اختصاصی در دامنه 575 تا 585 نانومتر بر رنگدانههای موجود در این عروق (هموگلوبین) باعث تخریب آن میشود.
میزان موفقیت درمان با این لیزر از 50 تا 90درصد گزارش شده است. البته خود درمان لیزری نیز عوارضی همچون كبود شدن یا خونریزی كردن یا تغییر رنگ منطقه تحتدرمان را در پی دارد كه با مرور زمان این عوارض از بین میروند. لیزرهای دیگری بهنامهای كیتیپی و اندییاگ هم در درمان این مشكلات عروقی كاربرد دارند كه بیشتر زمانی بهكار میروند كه بیمار به درمان با لیزر قبلی جواب نداده باشد. در موارد وجود سندرم استورج-وبر باید به كنترل تشنجها با داروهای ضدتشنج و همچنین مراقبت دائمی از چشمها از نظر ایجاد آب سیاه اهتمام داشت.
نور خورشید تاثیر مستقیمی در پررنگ یا كمرنگ شدن ضایعات پوستی ندارد. پررنگتر شدن ضایعات ناشی از متسع شدن بیشتر عروق با افزایش سن است، ولی مراقبت از آفتاب در این نواحی جزء توصیههای ضروری و همیشگی برای این افراد است.
باید تاكید كرد كه كرمها و داروهای موضعی یا بیرنگ كننده در درمان این ضایعات پوستی نقشی نداشته و نمیتوان به نقش درمانی آنها اعتماد كرد. چه بسا اتلاف زمانی كه برای درمان ضایعات با كرمها و محصولات موضعی صورت میپذیرد، فرصت انجام درمان صحیح و منطقی بیماری را از پزشك و خانواده بیمار بگیرد. درمانهای جراحی نقشی در كنترل و درمان این ضایعات پوستی ندارند.