هواپیمای مسافربری کنکورد
هواپیمای مسافربری فراصوت کنکورد، در کنار توپولف-۱۴۴، یکی از دو هواپیمای مسافربری فراصوتی است که در پروازهای تجاری برای حمل مسافر مورد استفاده قرار گرفت. این هواپیما که محصول مشترک دو کشور فرانسه و بریتانیا است، قادر بود با سرعتی حدود دو برابر سرعت صوت یا عدد ماخ ۲ پرواز کند.
هواپیمای کنکورد با بهره گیری از چهار موتور توربوجت با پس سوز، قادر به پرواز در سرعت های فراصوتی بود. این موتورهای بسیار قدرتمند، سوخت را به سرعت مصرف می‌کردند. بال‌های کنکورد مثلثی بودند و تنها رقیب آن، هواپیمای توپولوف تی‌یو-۱۴۴ بود که در ظاهر بسیار به هواپیمای کنکورد شبیه است.
کنکورد در سال ۱۹۷۷ (میلادی) بیست و سه میلیون پوند انگلستان قیمت داشت.این هواپیما برای اولین بار در دوم مارس ۱۹۶۹ به پرواز در آمد و در ۲۱ ژانویه ۱۹۷۶ رسما آغاز به کار کرد
اواخر دهه پنجاه میلادی که ایالات متحده تقریباً به طور کامل بازار حمل و نقل هوایی را در اختیار داشت، فرانسوی ها و انگلیسی ها می کوشیدند تا با معرفی یک هواپیمای مافوق صوت، در زمینه حمل و نقل هوایی برای خود جایگاه مناسبی به دست آورند.
طرح های شرکت های هواپیماسازی فرانسه و انگلیس به ترتیب با عناوین Type2و Super Caravel شناخته می شدند ولی به دلیل هزینه زیاد، به رغم برنامه ریزی های صورت گرفته برای تولید مدل های اولیه، هر دو کشور با تشکیل کنسرسیومی مشترک، پیش نویس قرارداد تولید خود را در روز 28 نوامبر 1962 به امضا رساندند.
کنسرسیوم جدید پس از امضای قرارداد، موفق به اخذ سفارش از شرکت های معتبر هواپیمایی همچون شرکت خطوط هوایی ژاپن، شرکت هواپیمایی آلمان لوفت هانزا(، یونایتد ایرلاینز )ایالات متحده(، TWA )امریکا(، شرکت حمل و نقل کانتاس )استرالیا(، ایر کانادا و غیره شدند.
در ابتدا انگلیسی ها نام Concord )به معنی توافق( را برای این محصول مشترک برگزیده بودند ولی پس از مدتی برای تطبیق تلفظ انگلیسی آن با گویش فرانسوی، نام هواپیما به Concorde تغییر پیدا کرد.
کنکورد 001 ساخت کارخانه تولوز فرانسه بود و کنکورد 002 در بریستول انگلیس تولید شده بود. در مجموع 20 فروند هواپیمای مسافربری مافوق صوت کنکورد از خطوط تولید خارج شد که سوانح و حوادث مختلف از جمله آتش سوزی در موتورها و سرانجام سقوط یک فروند از آن در تاریخ 25 جولای 2000 در حوالی شهر پاریس که 113 کشته بر جای گذاشت، به روند بازنشستگی این پرنده زیبا سرعت بخشید.
مجموعه این عوامل موجب شد تا دو خط هوایی ایرفرانس و بریتیش ایرویز در سال 2003 پایان عمر فعالیت های پروازی کنکورد را اعلام کنند. به این ترتیب در تاریخ 27 مه 2003 ایرفرانس و در تاریخ 24 اکتبر 2003 بریتیش ایرویز، هواپیمای کنکورد را از مسیرهای پروازی خارج کرده و به تاریخ سپردند.
«آندره تورکا» روز دوم مارس 1969 به عنوان اولین خلبان هواپیمای کنکورد از باند فرودگاه تولوز در کشور فرانسه به هوا برخاست و پس از پروازی به مدت کمتر از 30 دقیقه از این هواپیمای پیشرفته به عنوان پرنده یی بزرگ با پروازی بسیار خوب نام برد. اگرچه در این پرواز آزمایشی، کنکورد به ارتفاع 10 هزار پا )3 کیلومتری( دست پیدا کرد ولی سرعت آن از 300 مایل در ساعت )480 کیلومتر بر ساعت( تجاوز نکرد.
علاوه بر تورکا و کمک خلبانش، 2 تکنسین پرواز نیز در این آزمایش درون هواپیما حضور داشتند ولی وزش شدید باد ادامه آزمایش را به زمان دیگری موکول کرد و کار در ساعت 30/15 با پارک کنکورد در انتهای باند فرودگاه پایان یافت. هر چند قبل از این هم به علت شرایط نامساعد جوی، دو برنامه آزمون کنکورد به شکست انجامیده بود.
با لمس سطح باند توسط چرخ های کنکورد 001، فریاد شادی جمعیت تماشاگران حاضر در فرودگاه تولوز فرانسه در صدای رعدآسای 4 موتور توربوجت محو شد. پس از باز شدن چتر ترمز و توقف کامل هواپیما، مردم به سمت پلکان هواپیما هجوم بردند و خلبان فرانسوی «آندره تورکا» و همکارانش را به شدت تشویق کردند. در تاریخ نهم آوریل 1969 نوبت به خلبان انگلیسی «برایان ترابشا» رسید تا سکان هدایت کنکورد 002 را در دست گرفته و دومین پرواز آزمایشی کنکورد و اولین آن در خاک انگلیس را به انجام رساند.
این پرواز 22 دقیقه یی از مبداء پایگاه فیلتون در حوالی شهر بریستول به مقصد پایگاه فایفورد در شهر گلوسسترشایر صورت گرفت تا چند ماه پس از آن و دقیقاً در روز اول اکتبر 1969، نخستین پرواز مافوق صوت هواپیمای مسافربری به وقوع بپیوندد.
به این ترتیب مردم دو کشور فرانسه و انگلیس به خود می بالیدند که همکاری مشترک دو شرکت اسپشیال فرانسه و اسپیس انگلیس ثمربخش شده و انحصار ایالات متحده در صنعت حمل و نقل هوایی در بخش هواپیماهای مسافربری شکسته شده است. با این وجود تحویل نخستین هواپیماها به ناوگان تجاری دو کشور حدود 6 سال طول کشید به طوری که اولین کنکوردها در تاریخ 19 دسامبر 1975 با کد ثبت F-BV به ایرفرانس و در مورخ 14 ژانویه 1976 با کد ثبت G-BOA به شرکت هواپیمایی بریتیش ایرویز تحویل داده شد.
یک هفته پس از تحویل هواپیمای خطوط هوایی انگلستان یعنی در روز 21 ژانویه 1976 اولین پرواز تجاری کنکورد به طور همزمان به وسیله خطوط هوایی انگلستان و فرانسه به انجام رسید. در این روز کنکورد خط هوایی انگلیس پس از برخاستن از شهر لندن در بحرین به زمین نشست و کنکورد ایرفرانس مسیر پاریس – برزیل را طی کرد.
دو مدل آزمایشی هواپیمای مافوق صوت کنکورد با شماره های 001 و 002 از لحاظ ابعاد از سایر مدل های کنکورد ساخته شده، کوچک تر بودند. با این وجود بسیاری از آزمون های پروازی کنکورد به وسیله همین دو فروند هواپیمای آزمایشی انجام گرفت.
کنکورد در مقام تنها هواپیمای عملیاتی مافوق صوت مسافربری جهان با اتکا به بال های دلتاشکل خود پرواز می کرد و دماغه یی تیز و متحرک داشت. این دماغه در زمان پرواز با سرعت مافوق صوت، کاملاً در راستای بدنه قرار می گرفت و هنگام فرود و برخاستن برای تامین دید کافی مورد نیاز خلبان به سمت پایین تغییر وضعیت می داد.
کنکورد با دهانه بال 27 متری، طول 62 متری و ارتفاع تقریباً 13 متری، هواپیمای نسبتاً بزرگی به حساب می آمد که در وضعیت عادی 128 مسافر و در چیدمان متراکم صندلی ها 144 نفر را همراه با دو خلبان، یک مهندس پرواز و 3 مهماندار در خود جای می داد. ضمن اینکه مساحت بال آن هم معادل 359 مترمربع بود.
سریع ترین هواپیمای مسافربری جهان با وزن بدون سوخت 92 هزار و 80 کیلوگرم می توانست نزدیک به 14 تن بار را با خود حمل کند و ظرفیت مخازن سوخت آن که در داخل بال های کنکورد بود، به 120 هزار لیتر می رسید. کنکورد از 4 موتور توربوجت که محصول مشترک امریکا و فرانسه بود، نیرو می گرفت.
رانش هر یک از این موتورها وقتی کنکورد با سرعت دو برابر صوت حرکت می کرد، به 45 کیلو نیوتن می رسید. هر چند تولید و استفاده از هواپیمای کنکورد سرانجام متوقف شد ولی تفکر هواپیماهای مافوق صوت هرگز متوقف نشد. به طوری که در سال جاری میلادی، کشور ژاپن موفق به آزمایش اولین هواپیمای مسافربری مافوق صوت خود شد که نه تنها سرعت بیشتری نسبت به هواپیمای کنکورد دارد )سرعت آن 5/1 برابر سرعت کنکورد است( بلکه هیچ کدام از مشکلات مربوط به تجهیز و نگهداری آن را نیز ندارد. کارشناسان ژاپنی بیش از 10 سال بر روی این هواپیمای مافوق صوت وقت صرف کرده اند.
این هواپیمای ژاپنی در اطراف شهر آدلاید استرالیا با موفقیت آزمایش شده و قرار است تا سال 2015 وارد ناوگان هوایی ژاپن شود و بدون تردید مورد استقبال زیادی قرار خواهد گرفت و البته به سایر خطوط هوایی جهان هم فروخته خواهد شد.
این پرنده تیزپرواز ژاپنی برگ جدیدی از فناوری صنعت هواپیماسازی را در جهان رقم خواهد زد.
هواپیمای کنکورد با همکاری انگلیس و فرانسه در دهه شصت طراحی شد و بعد از گذشت حدود 40 سال از طراحی و سال ها از اولین پرواز آن هنوز زیباترین هواپیمای مسافربری جهان است .جمعا 20 فروند از این هواپیما ساخته شد که 6 فروند اولیه فقط برای تست های مختلف بودند و از 14 فروند بقیه شرکت ارفرانس و بریتیش ارویز هر کدام 7 فروند از آن را خریداری نمود.
هواپیمای کنکورد با برد 6880 کیلومتری خود برای مسافرت های طولانی مانند آمریکا تا ژاپن یا چین مناسب نیست در حالی که از نظر صرفه جویی در وقت می توانست برای این مسیرها خیلی طرفدار داشته داشته باشد زیرا اینها معمولا پروازی 11 تا 13 ساعته هستند که کنکورد می توانست در 5 ساعت این مسیر ها را طی نماید.
از سوی دیگر شکستن سرعت صوت بر روی خشکی تجربه جالبی برای آنها که در اطراف فرودگاه زندگی می کنند نیست و به این دلایل و یا شاید حسادت کمپانی بوئینگ آمریکا که هواپیمای مشابه ای را نساخته بود کنکورد بیشتر در مسیر نیویورک لندن یا پاریس و برای عبور از عرض اقیانوس اطلس استفاده می شد و مصرف چندان دیگری ندارد.
مصرف بنزین آن از پیکان های قدیمی ایران بیشتر بوده و بابت مسافرت دوسره مقدار 2000 لیتر بنزین JP_4 برای هر مسافر به هدر میرفت بنابراین کنکورد محبوب طرفداران محیط زیست نبود. طراحی بدنه این هواپیما توسط فرانسه انجام شده و موتور آن به عهده کمپانی رولزرویس انگلیس بود.
هر موتور 38 هزار پاوند کشش با پس سوز تولید می نماید و این هواپیما دارای چهار موتور است.در حالی که ترکیدن لاستیک در بسیاری از هواپیماها قابل کنترل است در این هواپیما که با سرعت بیشتری از روی زمین بلند می شود این مساله می تواند خطرناک باشد به خصوص این که باعث سقوط هواپیمای کنکورد ارفرانس دقایقی پس از شروع پرواز شد.
لاستیک هواپیمای کنکورد ارفرانس که حامل توریست های آلمانی برای یک پرواز چارتر بود پس از برخورد با تکه ای که از یک جمبوجت آمریکایی شرکت کنتینانتال که بر روی باند افتاده بود ترکید و با برخورد قطعات آتش گرفته لاستیک به زیر بال آن را سوراخ کرده و پس از بلند شدن هواپیما به علت آتش سوزی شدید هواپیما سرنگون شد و تمامی مسافران و خدمه و چهار نفر بر روی زمین کشته شدند.
البته قطعه به جا مانده بر روی زمین را تکنسین سرویس موتور بر روی باند جا گذاشته بود و در بستن و سرویس موتور آن را سر جایش قرار نداده بود که نبودن آن قطعه هم در آتش سوزی موتور تاثیر داشت. این تکنسین شرکت کنتیناتال به 15 سال حبس متهم شد.
پس از لغو پروازهای کنکورد و برسی سانحه معلوم شد که اشکال واقعی از کنکورد نبوده و هواپیمای کنکورد هنوز هواپیمای بسیار قابل اطمینان با سابقه درخشان است ولی باز هم برای اطمینان بیشتر در داخل بالها در قسمت تحتانی ورقه های کولارKEVLAR کار گذاشته که در صورت برخورد قطعاتی از هواپیما از پنچر شدن هواپیما جلوگیری می کند.
کولار همان ماده ای است که از آن در ماشین های ضد گلوله استفاده می شود. لاستیک های هواپیما نیز مجددا طراحی شد و بالاخره بعد از چند پرواز آزمایشی و استفاده از کارمندان شرکت بریتیش ارویز به عنوان مسافر این هواپیما مجددا در 7 نوامبر 2001 به خدمت مراجعه نمود.برای جلب اطمینان عموم از نظر ایمنی هواپیما یکی از اولین مسافران نخست وزیر انگلیس بود که عازم آمریکا شد.
هواپیمای کنکورد در 0.6 ثانیه مسافت یک کیلومتر را طی می کند و حرارت بدنه آن در قسمت دماغه جلو به به 127 درجه سانتیگراد می رسد و طول هواپیما در حال پرواز بین 15 تا 25 سانتیمتر .اضافه می شود در حالی که در هواپیماهای مسافربری عادی مسافرانی که طرف پنجره می نشینند احساس اندکی سرما به خاطر سرمای هوای خارج می نمایند .
در هواپیمای کنکورد در حالی که حرارت خارج 60 منفی شصت درجه سانتیگراد می رسد ولی پنجره و بدنه هواپیما به علت نیروی اصطکاک گرم می شود و در واقع میزان گرمای بدنه حد اکثر سرعت هواپیما را تنظیم می نماید وگرنه هواپیما قادر به پرواز سریعتر از 2/2 ماخ است ولی در این سرعت گرمای بدنه به حداکثر میزانی که برای پرواز ایمنی است می رسد.
گاهی که هوای ارتفاع 60 هزار پا بنا به هر دلیلی گرمتر از معمول باشد هواپیما ممکن است نتواند سریعتر از 8/1 ماخ پرواز نماید زیرا گرمای بدنه به حداکثر می رسد .هواپیمای کنکورد پنج هزار ساعت پرواز آزمایشی قبل از ورود به خدمت در اوایل سال هفتاد انجام داده و بریتیش ارویز به تنهایی 140 هزار ساعت پرواز بدونه حادثه با کنکورد داشته و بیش از 225 کیلومتر سفر کرده است .
سریعترین پرواز کنکورد در روز 7 فوریه 1996 از نیویورک به لندن به ثبت رسید که دو ساعت و 52 دقیقه و 59 ثانیه است.در حالت عادی این پرواز در سه ساعت و 20 دقیقه انجام شد.
ارفرانس که پرواز های خود را با 7 کنکورد آغاز کرد با اسقاط کردن یک فروند و استفاده از آن برای لوازم یدکی و سقوط هواپیمای دیگرش در آخر صاحب 5 فروند کنکورد بود. کابین کنکورد دارای قسمت جلویی و عقبی است که توسط چند توالت از یکدیگر جدا می شوند تمام هواپیما یک کلاس محسوب شده و در قسمت جلو 10 ردیف چهار نفره و در قسمت عقب 15 ردیف چهار نفره وجود دارد و آشپزخانه نیز در انتهای کابین است دو صفحه بزرگ تلویزیونی در هنگام پرواز است حرارت ارتفاع و سرعت صوت را نشان می دهد.
اندکی پس از شروع پرواز و هنگامی که سرعت هواپیما از 500 مایل می گذرد این نشان دهنده ها به کار افتاده و اطلاعات را بیان می کند.
هواپیمای کنکورد می تواند زمان پروازی خود را از لندن به نیویورک به حدود سه ساعت تقلیل دهد ولی برای رعایت سر و صدای اطراف فرودگاه از پس سوز فقط به مدت 15 ثانیه استفاده مینماید و بعد پس سوز را خاموش و پس از گذشتن از شهر و وارد محوطه اقیانوس اطلس شدن دوباره می تواند از پس سوز استفاده نماید که معمولا صدای موتور را بیشتر می کند.
پنجره های داخل هواپیما بسیار کوچک بوده و بال پیکان مانند کنکورد جلوی دید مسافران را نمی گیرد. حتی اگر روی پهنترین قسمت بال نشسته باشید که علت آن عرض بسیار کم است که با بال یک هواپیمای جمبو جت قابل مقایسه نیست.
در این هواپیمای سوپر سونیک فرقی در سرعت یک ماخ (معادل صوت) احساس نمی شود و آن صدایی که در زمین شنیده می شود در هوا شنیده نمی شود .دیگر اینکه صدای موتورهای این هواپیما بجز در مواقع استفاده از پس سوز در مواقع دیگر صدایش بلندتر از هواپیماهای دیگر نیست .مسئله دیگر اندازه داخل کابین بود که شبیه یک هواپیمای قدیمی 707 فقط دارای دو صندلی در هر ردیف است و سقف آن در وسط راهرو حدود 190 سانتیمتر ارتفاع دارد.
پذیرایی در این هواپیما از سالن مخصوص کنکورد آغاز می شد و در سالن مخصوص کنکورد پایان می یافت و پذیرایی از نوع درجه یک نیز بالاتر بود.بلیط عادی دو سره این هواپیما از نیویورک به لندن یا پاریس بیش از 10 ده هزار دلار بود ولی برای افتتاح مجدد پروازها برای دو هفته قیمت را به 5 هزار دلار تقلیل دادند.
هواپیمای کنکورد دیگر ساخته نمی شود و تمام ابزار و آلات ساخت آن را اوراق کرده اند و فقط 12 فروند از آنها قبل از بازنشتگی موجود بود. پرواز با کنکورد بسیار آرام است و فقط شتاب بیشتر آن را در موقع شروع پرواز و ترمز شدید آن در زمان نشستن حس می شود.در اوت سال 2000 که یک هواپیمای کنکورد از فرانسه در این کشور سقوط کرد و بر اثر آن پرواز تمام هواپیما های کنکورد متوقف شد.
در 7 نوامبر 2001 بد از مدتی زمینگبر بودن کنکورد بار دیگر پروازهایش را از سر گرفت تا اینکه در روز جمعه 24 اکتبر 2003 کنکورد آخرین فرود خود را در فرودگاه Heathrow انجام داد تا پرونده هواپیماهایSuper-Sonic برای مدتی نامعلوم بسته شود.
در اواخر دهه 50 شمسی هواپیمایی ملی ایران قراردادی را برای خرید 3 فروند کنکورد امضا کرد که یکی از آنها به عنوان نمونه در فرودگاه کیش نشست و در ادامه برسی های فنی و مالی اقتصادی آن آغاز شد که این ایده به دلایل مختلفی از جمله مسائل سال 58 لغو شد.
تاریخ های مهم مربوط به کنکورد
-1956 شروع تحقیقات پروازهای سوپرسونیک در اروپا
-1962 فرانسه و انگلیس قراردادی برای تولید کنکورد می بندند
-1969 دوم مارس- اولین پرواز کنکورد از تولوز فرانسه
-1969 اول اکتبر-اولین پرواز سوپرسونیک کنکورد
-1974 هفده – ژوئن اولین پرواز دو سره بر روی اقیانوس اطلس
-1976 بیست و یک ژانویه – شروع پروازهای بریتیش ارویز و ارفرانس با کنکورد به بحرین و ریودوژانیرو
-1986 هشتم نوامبر اولین پرواز دو دنیا کنکورد در کمتر از 30 ساعت
-2000 شانزدهم اوت – لغو پروازهای کنکورد
-2001 هفتم نوامبر – شروع مجدد پروازهای کنکورد
مشخصات هواپیما :
ظرفیت : 100 نفر در هواپیمای بریتیش ارویز و 120 نفر در هواپیمای ارفرانس
برد پروازی 6880 کیلومتر
موتور : چهار موتور جت رولزرویس یا SNECMA OLYMPUS با 38000 پوند کشش
سرعت بلند شدن : 400 کیلومتر در ساعت
سرعت نشستن : 300 کیلومتر در ساعت
سرعت کروز : 2150 کیلومتر در ساعت در ارتفاع 18.181 کیلومتری( 2 ماخ (
طول هواپیما : 63.1 متر
عرض : 5.25 متر
ارتفاع 3/11 متر
عرض بدنه : 9.2
تعداد چرخ 10
